Edukujemy przez sztukę: Sztuką jest wiedzieć – test z historii sztuki
W części drugiej cyklu „Edukujemy przez sztukę: Sztuką jest wiedzieć” zapraszamy do przeegzaminowania swojej wiedzy z historii sztuki. Przed właściwym testem (u dołu strony), zapraszamy do małej powtórki.
Poniższe zestawienie zagadnień z historii sztuki, jest jedynie pewnym wyliczeniem „cytatów z kultury”, które to cytaty warto kojarzyć, znać i potrafić swobodnie się nimi posługiwać. Vademecum to prowadzi na skróty, naświetlając zaledwie kontury pewnych zagadnień, zachęcając jednocześnie do dalszego zagłębienia się w wybrane tematy z historii sztuki, na przykład poprzez inny cykl BWA Krosno „Mówimy o sztuce…”. [https://www.youtube.com/watch?v=AiOjfyM0TC8&list=PLbRGJ8HZ3xx55L8zOYRGPjF2qn9wUam3t]
„Ty, który wchodzisz, żegnaj się z nadzieją” – ten zapowiadający dantejskie sceny cytat, jest wręcz idealnym wstępem do krótkiego vademecum (łac. pójdź za mną) z historii sztuki, poprzedzającego test.
Podążając za tym nieprzypadkowym tu cytatem i otwierając się na wiedzę z zakresu historii sztuki, warto poznać co najmniej troje drzwi, ważnych w historii sztuki:
1. Bramę piekieł - dzieło Auguste’a Rodina, ze scenami inferno z „Boskiej Komedii” Dantego, którą Rodin tworzył 37 lat (1880-1917) i zawarł w niej „cytaty” z innych swoich dzieł, m.in. Myśliciela i Pocałunku.
2. drzwi do baptysterium przy florenckim kościele S. Maria del Fiore – dzieło Lorenza Ghibertiego z 1401 roku, będące efektem pierwszego w historii sztuki konkursu, do którego mogli stanąć różnorodni artyści, prezentując swe pomysły i projekty. Drzwi te, ukazujące sceny ze Starego Testamentu, uznaje się za pierwszą rzeźbę renesansową.
3. Drzwi Gnieźnieńskie – unikalne dzieło sztuki romańskiej (ok. XII wiek), ukazujące sceny z życia św. Wojciecha.
U podstaw
Fundamentalne wręcz informacje o architekturze danych okresów podpowiadają nam plany budowli. Kształt fundamentów jest podstawą do dociekań – co leżało u podwalin danej sztuki – jakie idee i rozwiązania konstrukcyjne zostały wykorzystane przez architekta. Jak najszybciej oraz najprościej rozszyfrować i rozpoznać styl architektoniczny po konkretnym planie, nawet nie kojarząc danej budowli sakralnej? Oto mała podpowiedź dotycząca najbardziej charakterystycznych dla danej epoki rozwiązań: romanizm – budynek na planie krzyża łacińskiego, podział na 3 lub 5 naw, prezbiterium zakończone absydą; gotyk – na planie widoczne są wyraźnie grzebienie przypór wychodzących poza plan bryły (czyli prostopadłe do ścian zewnętrznych „wypustki”); renesans – prosty, geometryczny plan, kopuła na skrzyżowaniu naw z transeptem; barok – popularne stają się formy owalne/eliptyczne.
Ciekawostka: jak rozszyfrować np. datę powstania dzieła, gdy pojawia się na nim inskrypcja z cyframi rzymskimi? Mała podpowiedź: Lecą Cegły, Dom Murują – czyli L - 50, C - 100, D - 500, M - 1000.
Gotyk na dotyk
Gotyk poznamy na dotyk. Jest to styl bardzo ostrych kształtów – łuki ostre, strzeliste wieże zakończone iglastymi sterczynami (pinaklami), drewniane rzeźby postaci o ostrych rysach twarzy i kanciasto układających się szatach. Wynalazki gotyckich budowniczych, pozwalały na wznoszenie coraz to wyższych kościołów, już nie ściany, ale łuki przyporowe i sklepienia krzyżowo-żebrowe, unosiły cały ciężar ścian i dachu. Zapanował pęd ku górze (wertykalizm) – pragnienie wzniesienia się ku Bogu. Powstawały ogromne i monumentalne, ale prześwietlone dużymi oknami z witrażami i poprzez to lekkie budynki, które skłaniały do podziwiania zdobnych gwieździstych sklepień (często widocznych też na planach architektonicznych – w sztuce gotyku zdobniczy detal był ściśle powiązany z rolą konstrukcyjną).
Sztuka gotycka w każdym kraju rozwijała się w dużej mierze niezależnie – pod kątem rozwiązań stylowych i czasu występowania (tak np. Leonardo da Vinci i Wit Stwosz byli niemal rówieśnikami).
Ctrl+C – Ctrl+V
O wyjątkowości i powszechności technik graficznych w sztuce, zadecydowała możliwość powielania dzieł, która zrewolucjonizowała i poszerzyła warsztat artystyczny, stając się powszechnym narzędziem rozpowszechniania artystycznych treści, niemalże jak współczesne nam komputerowe skróty klawiszowe – kopiuj Ctrl+C– wklej Ctrl+V.
Warto zrozumieć nie tylko samą rolę technik graficznych, jaką odcisnęły w historii sztuki, ale też ich rodzaje:
- drzeworyt – technika graficzna należąca do druku wypukłego, na powierzchni drewnianego klocka wykonuje się rysunek, a następnie wyżłabia jego tło – powstaje wypukły rysunek, który powleka się farbą i ręcznie odbija. Drzeworyt jest najstarszą techniką graficzną, był znany już w starożytności.
- miedzioryt - technika graficzna należąca do druku wklęsłego, na gładkiej płycie miedzianej żłobi się rysunek za pomocą stalowych rylców, farbę wciera się w wyżłobione rowki, a następnie odbija na prasie. Z jednej płyty można otrzymać kilkaset odbitek. Miedzioryt jest najstarszą graficzną techniką na metalu, stosowaną już w XV wieku.
- akwaforta - technika graficzna należąca do druku wklęsłego, rycinę wykonuje się poprzez wytrawienie rysunku kwasem azotowym na płycie miedzianej. Płytę pokrywa się woskiem, werniksem i sadzą, a następnie wykonuje rysunek stalową igłą, usuwając werniks i odsłaniając powierzchnię metalu, która zostaje wytrawiona przez kwas. Wcierana w płytę farba drukarska zatrzymuje się tylko w wytrawionych zagłębieniach. Pierwsza znana datowana akwaforta pochodzi z 1515 roku. Najwspanialszymi dziełami w tej technice są akwaforty Rembrandta.
- sucha igła (suchoryt) - technika graficzna należąca do druku wklęsłego, polega na wykonaniu rysunku stalową igłą bezpośrednio na gładkiej metalowej płycie, bez użycia kwasu do trawienia. Igła żłobi w metalu bruzdy, a usunięty z nich metal formuje po obu brzegach rodzaj wiórków, które zatrzymują farbę. Przy każdej kolejnej odbitce wiórki ścierają się, dlatego najbardziej cenione są pierwsze odbitki. Suchoryt stosowano od XVII wieku (przy retuszach akwafort).
- akwatinta - technika graficzna należąca do druku wklęsłego, zbliżona do akwaforty, różni się od niej tym, że zamiast wyrytych kresek są tu wytrawiane całe płaszczyzny, efekt plam o różnym natężeniu osiąga się drogą kilkukrotnego powtarzania procesu trawienia, pokrywając werniksem partie dostatecznie wytrawione.
- litografia - technika graficzna należąca do druku płaskiego, rysunek wykonywany jest na kamieniu litograficznym. W litografii rysuje się wprost na wypolerowanym kamieniu (ołówkiem, kredką, akwarelą itp.). Zarysowany kamień zakwasza się słabym roztworem kwasu w połączeniu z gumą arabską. W ten sposób niezarysowane partie uodparnia się na przyjęcie farby drukarskiej – farba przylega tylko do wcześniej zarysowanych części. Technika została wynaleziona w 1798 roku.
- linoryt - technika graficzna należąca do druku wypukłego, tło rysunku wycina się w linoleum ostrym narzędziem, powleka się farbą części wypukłe, które są odbijane na kartce. Technika jest stosowana od XX wieku.
Co ma wisieć, nie utonie – czyli o sztuce Wenecji
Weneccy artyści wykształcili rozpoznawalny styl, który zawdzięczają klimatowi Wenecji. Podchodzące wodą ściany między innymi uniemożliwiały wykonywanie fresków, stąd ściany kościołów zaczęto zdobić obrazami olejnymi, często ogromnych rozmiarów. Artyści pochodzący z Wenecji, przenosili tę tendencję do innych ośrodków. Tomasso Dollabella, po przybyciu do Krakowa spolszczony na Tomasza, tworzył w swej pracowni takie właśnie obrazy - część z nich możemy oglądać w krośnieńskiej farze.
Gdzie jest neo…
„Architecture parlante” – czyli architektura mówiąca – takim określeniem nazywano nurt historyzujący w architekturze XIX wieku, gdzie styl fasady podpowiadał przeznaczenie całego budynku. Rozpowszechnione wtedy style „neo” mówiły o roli danego budynku, dla przykładu: klasycyzm/neoklasyzym – podkreślał wartości demokratyczne/parlamentarne, neogotyk – kojarzył budynek z najlepszym okresem architektury sakralnej (w odwołaniu do „wieku katedr”); neorenesans – akcentował humanizm i rozwój kultury świeckiej; neobarok – nawiązywał do złotej ery muzyki operowej. Poszczególni architekci często sami łączyli i zestawiali dowolne elementy zaczerpnięte z historii architektury, tworząc budynki eklektyczne.
PR – publiczne i prywatne relacje w świecie sztuki
Relacje pomiędzy artystami często wykraczały poza sfery jedynie artystycznych inspiracji. Członków ugrupowań artystycznych równie często łączyła przyjaźń co nienawiść, lub wybuchowa mieszanka obu tych czynników. Paula Gauguina i Vincenta van Gogha, początkowo połączyła miłość do podobnie rozumianej sztuki, następnie rozstali się oni burzliwie, skłóceni na stopie prywatnej. Podobnie na gruncie polskim związek Katarzyny Kobro i Władysława Strzemińskiego – spełniający się na polu artystycznym (wspólnie działali w takich awangardowych ugrupowaniach jak Blok, Praesens i a.r.), po pewnym czasie zaczął wpływać destrukcyjnie na życie prywatne obojga, odciskając się szczególnie mocno na twórczości Kobro, która zmuszona była odrzucić twórcze aspiracje i inspiracje na rzecz walki o codzienny byt.
